Menu
Wat is een ontaarde moeder? Ik dacht er tijdens dit project vaak over na. Ben je ontaard als je soms veel te boos op je kinderen wordt? Als je ze voor de zoveelste keer die week als laatste ophaalt van de bso? Of wanneer je een belangrijke gebeurtenis op school vergeet? We verwachten nogal wat van onszelf en ondertussen leggen we de lat, ook voor anderen, huizenhoog. In de categorie ‘ontaarde moeder’ staat de drinkende moeder ergens in de top 3. Dat is handig, want daardoor vallen onze eigen fouten nog best wel mee. Waarom die moeder drinkt, hoe moeilijk het is om verslaafd te zijn, hoe bang ze is en hoe graag ze het anders zou willen doen, ziet bijna niemand. Oordelen van buitenaf en oordelen van binnenuit houden haar stil en hulp blijft uit.
Vanaf het moment dat ik Debby ontmoette voelde ik meer gelijkenis dan verschil. Ook deze vrouw houdt van haar zoon en ook deze vrouw wil graag de beste moeder voor haar kind zijn. Maar moeders zijn net mensen. Ze maken fouten, nemen verkeerde afslagen en ja, ze kunnen ook verslaafd zijn. Een goede moeder is een vrouw die ziet waar ze tekort schiet. Iemand die sorry zegt, naar beter streeft en iemand die met haar kinderen over haar fouten praat. In de categorie ‘Goede moeder’ staan vrouwen als Debby voor mij in de top 3.
Debby en zoon Pascal zijn begeleid door Yanaika Zomer.
‘Iedereen ging op een zeker moment flesjes water bij zich dragen. Spa had van die rode. Daar kun je dus heel handig je witte wijn in kwijt.’ – Debby
‘Ik weet niet of Pascal en ik geschikt zijn voor dit project.’ Debby spreekt al bij de eerste ontmoeting haar twijfel uit. ‘Het gaat zo goed met hem. Met ons. Ik wil graag laten zien dat dat kan. Tegelijkertijd ben ik bang dat mensen dan zullen denken dat het allemaal wel mee zal vallen. Dat drinken tijdens de zwangerschap heus niet zo erg is. Maar we hebben gewoon geluk gehad.’
De eerste keer dat ik Debby ontmoet, spreken we elkaar op het kantoor van een Christelijke organisatie voor verslavingszorg. Debby doet er op dat moment vrijwilligerswerk. Ze wil me graag eerst een keer alleen ontmoeten. Pascal nog even uit de wind houden. Vanaf het eerste moment is ze open en eerlijk. Over haar verslaving en hoe ze functioneerde door stiekem te drinken. “Ik weet nog wel dat iedereen op een zeker moment een flesje water bij zich ging dragen. Spa had rode flesjes. Daar kun je dus heel handig je witte wijn in kwijt.” En over haar relatie met Pascal.
Wat me opvalt is hoeveel we gemeen hebben. Of eigenlijk hoeveel ze gemeen heeft met ongeveer elke moeder die ik ken. De liefde en de trots waarmee ze over Pascal praat is groot, haar angsten zijn herkenbaar en de glans die over haar ogen komt als ze haar zorgen uit, spiegelt in de mijne. Ik weet precies hoe het is om een jonge puber te hebben. Het enige verschil tussen haar en mij is dat zij verslaafd was tijdens haar zwangerschap.
‘FAS komt altijd op mijn pad.’
Debby stopt negen maanden na de geboorte van Pascal met drinken. Sindsdien zet ze zich op allerlei manieren in om bekendheid te geven aan FAS. Ze sprak op congressen, werkte mee aan landelijke projecten en vertelde erover op televisie. Omdat ze alles zelf moest uitzoeken raakte ze ongemerkt amateur expert. Het is niet verwonderlijk dat ze ook aan dit brievenproject mee wilde doen. Het is eveneens niet verwonderlijk dat ze soms FAS-moe is. ‘Ik ben er bij periodes zoveel mee bezig geweest dat ik er soms helemaal klaar mee ben. Maar het komt altijd weer op mijn pad. Dan zie ik het bij andere kinderen of dan spreek ik iemand voor mijn vrijwilligerswerk en dan weet ik gewoon dat alcohol en zwangerschap een rol hebben gespeeld.’
‘Juist de zwangerschap is het moeilijkst om over te schrijven.’ -Debby
Pascal is een vriendelijke jongen, knap om te zien ook. Trekken in zijn gezicht die op FAS kunnen duiden, maken ze zijn gezicht hooguit interessanter. Pascal gaat na een basisschooltijd in het speciaal onderwijs nu naar het regulier voortgezet onderwijs en komt over als het opgeruimde type dat zijn weg wel vindt. Hij lacht met zijn moeder in de woonkeuken en de huiselijkheid is voelbaar. Om ons heen scharrelt een grote enthousiaste labrador/Berner sennen en op mijn schoot ligt binnen no time een teckel te slapen. Wie niks van Debby weet ziet een normaal gezin. Wie wel weet wat er is gebeurd kan eigenlijk niet anders dan datzelfde zien.
‘Als je Pascal naast zijn broer zet, zie je wel dat zijn gezicht anders is,” vertelt Debby. “Zijn ene oog is wat kleiner en dat gootje boven zijn lip is veel lichter.” Terwijl ze het aanwijst op Pascal zijn gezicht, moeten ze allebei lachen. “Zelfs dat lijkt zich te herstellen. De foto’s van de jongens worden waarschijnlijk nog steeds gebruikt op congressen, maar ik heb ervoor getekend dat dat alleen in het buitenland mag.’
Een (on)gelukkige moeder
Debby is moedig en stelt voor de eerste brief te schrijven. Ze wil voor de chronologische volgorde gaan en beginnen bij de zwangerschap. Kort na die beslissing belt ze. ,,Het is lastig. Juist die zwangerschap is het moeilijkst om over te schrijven.” We spreken af dat het niet nodig is. Later, of misschien wel nooit, is ook goed. Het geeft Debby de ruimte om de brief te schrijven die ze moest schrijven. Ze stort beheerst en toch met overgave haar hart uit.
fragment brief MOEDER
Lieve Pascal,
Ik schrijf je deze brief uit dankbaarheid. Dankbaar dat jij mijn zoon bent.
Aan het eind van mijn zwangerschap lukte het me om periodes minder of niet te drinken, dat waren ook de periodes dat mijn angst groter werd. Wat deed ik mijn eigen kind aan? Zou je gezond ter wereld komen? We waren onder strenge controle bij het AMC, en daar ben je dan ook geboren. Na een razendsnelle bevalling werd je één dag te vroeg geboren. Je bent in het begin van de nacht geboren en ik heb de hele nacht met je in mijn armen in bed gelegen. Daar was je dan, mijn mooie zoon.
De volgende dag bleek je ziek te zijn en kreeg je een bloedtransfusie via de navelstreng. Daar was mijn angst weer, en ik wist zeker dat het door mijn drinken kwam dat je zo ziek was, een duidelijk antwoord kreeg ik daar niet op.
Eenmaal thuis viel als eerste op dat je moeite had met drinken, je had de kracht niet om aan een speen te zuigen. Verder spande je de hele dag je spieren aan waardoor je in een kromme houding kwam te liggen, en had je gebalde vuistjes. Zonder woorden kon ik al aan je zien dat je het niet naar je zin had en boos was. Als ik je vasthield en dicht bij me had was het goed. Nog steeds kon ik niet stoppen met drinken. Zwangerschap en alcohol gaan niet samen, maar een baby en drinkende moeder gaan ook niet samen. Terugkijkend vind ik het een verwarrende en onverantwoordelijke periode. Een moeder die zo blij met haar zoon is, maar tegelijkertijd diep ongelukkig. Een moeder die behoefte heeft aan verdoving.
‘De moeder waar je recht op hebt’
Na negen maanden gaat het mis. Het is Debby inmiddels meer dan duidelijk dat Pascal FAS heeft. Hij is een boze baby, een gefrustreerd jongetje dat niet kan wat hij wil kunnen. Debby is weer meer gaan drinken en voelt zich een waardeloze moeder. Vrienden maken zich zorgen en komen Pascal halen. Ze biedt geen verzet.
fragment brief MOEDER
Ik denk dat je schrikt van dit gedeelte van ons verhaal, want ik liet je in de steek. Ik sloot mezelf dagen op in een hotelkamer en er had van alles kunnen gebeuren. Maar eigenlijk durf ik nu 14 jaar later te schrijven dat dit vertrek onze redding is geweest. Ik vertrok naar een nieuw begin. Tijdens onze eerste nacht samen in het ziekenhuis heb ik je een belofte gedaan, ik zou stoppen met drinken en de moeder zijn waar je recht op had. Terwijl ik de bodem van het leven raakte en dacht dat ik alles wat ik lief had was kwijtgeraakt heb ik mogen ervaren dat er meer is tussen hemel en aarde. Daar op die hotelkamer ben ik opnieuw geboren, alcoholvrij.
Later vraag ik Debby naar de gebeurtenissen in de hotelkamer. ‘Ik ben er in een soort waas naartoe gegaan. Een soort paniek ook. Aangekomen viel ik bijna meteen als een blok in slaap. Ik was zo ontzettend moe. Het klinkt raar misschien dat ik Pascal bij andere mensen liet, maar op een gegeven moment kom je op een punt dat je geen uitweg meer ziet, totale wanhoop. Ik geloofde echt dat hij beter af was zonder mij.’
En dus verdwijnt ze. Drie dagen drinken en slapen, zonder dat iemand weet waar ze is. ‘Er stond een kaptafel. Op een gegeven moment zat ik op de kruk en keek in de spiegel. “Help me”, zei ik, hardop. Ik voelde een warmte over me komen, een soort liefdevolle warme deken. Daarna heb ik mijn moeder gebeld om me op te halen. Bij haar thuis ben ik afgekickt.’
‘Je hebt me ooit gezegd dat ik hartstikke boos op je mag zijn. Waarom zou ik? Ik ben hoe ik ben.’ -Pascal
Ze veegt een traan van haar gezicht. ‘Dit is het enige stuk van mijn verhaal dat ik niet zonder huilen kan vertellen.’ Ik kijk naar Pascal en vraag me af hoe dit voor hem is. ‘Ik ken dit verhaal natuurlijk. En ik snap waarom mama er emotioneel van wordt.’
Debby is voorzichtig met duiden wat dat liefdevolle gevoel die dag veroorzaakt heeft. Na de gebeurtenis in de hotelkamer gaat ze op zoek naar God en sluit ze zich ook een tijdje aan bij een geloofsgemeenschap. Inmiddels zoekt ze haar eigen spirituele weg. ‘Ik werk voor een christelijke organisatie. Daar is het belangrijk om datgene God te noemen, maar voor mezelf is dat niet zo.’
‘Posterboy?’
Binnen enkele uren na haar eerste lange brief, stuurt Debby me een mail: ‘Pascal heeft me al teruggeschreven. Ik ben even emotioneel incontinent nu.’
fragment brief ZOON
Lieve mama,
Dit was een brief die veel duidelijkheid gaf. Over hoe sterk je bent geworden en hoe bijna niemand weet hoe dat kan. Behalve wij. Het meest trots ben ik dat je me nooit in de steek hebt gelaten. Je hebt me ooit gezegd dat ik hartstikke boos op je mag zijn. Die zin vergeet ik nooit meer! Waarom zou ik boos op je zijn? Ik ben hoe ik ben… Ik voel me niet anders dan anderen, ook al heb je gedronken tijdens de zwangerschap. En het was voor ons een moeilijke tijd, je blijft mijn moeder. Ik ben trots op je dat je dit allemaal vertelt en ik verbaas me erover dat je het durft. Mama, ik ben blij met hoe je bent en hoe je het hebt aangepakt.
Pascal klinkt in zijn brieven zoals hij overkwam in ons gesprek. Een slimme, gelukkige jongen, die gek is op zijn moeder. Hij ontwikkelt zich zoals elke knul van die leeftijd. Maakt zich langzaam los, heeft vrienden en hobby’s, wensen voor de toekomst. Ik merk dat ik mijn omgeving over hem en Debby vertel en ik merk dat mijn eigen verbazing doorwerkt. Want zou Pascal de perfecte FAS-posterboy kunnen zijn. “Het kan goedkomen!” Maar tegelijkertijd begin ik Debby’s twijfel te snappen. Zij en Pascal vormen de ultieme uitzondering. FAS heeft in de meeste gevallen een heel ander gezicht.
In Debby’s eerste brief schrijft ze uitgebreid over de eerste jaren met Pascal. Een jongetje dat qua ontwikkeling achterblijft en daardoor gefrustreerd raakt. Zo gefrustreerd en zo woedend dat ze soms bovenop hem moet gaan liggen om hem te kalmeren. Pascal gaat naar een medisch kinderdagverblijf waar hij uitblinkt in aangepast gedrag. Thuis is hij een ander kind. Boos en onhandelbaar. Debby: ‘Hij had dan de hele dag zo zijn best gedaan… Gelukkig werden we wel goed geholpen. Er werden bijvoorbeeld videocamera’s geplaatst zodat te zien was hoe gefrustreerd Pascal na zo’n dag kon zijn.’ Ze moet lachen. ‘Typerend was wel dat Pascal al heel snel die lampjes in de gaten kreeg. Zo slim was hij. Hij paste zijn gedrag aan en de lampjes moesten weg.’
Pascal vertelt dat hij lampjes nog steeds verschrikkelijk vindt. ‘Ik heb een computer op mijn kamer en ik wil echt alles uit hebben als ik ga slapen. Vroeger raakte ik echt in paniek. Weet je nog mam? Toen met dat brandalarm?’ Maar Pascal was ook het type kind dat uren voor een wasmachine kon zitten om naar de draaiende trommel te kijken. ‘Dan had je er geen kind aan’, zegt Debby. ‘Je kon moeilijk vat krijgen op zijn gedrag, maar ik merkte wel dat hij gebaat was bij rituelen en bijvoorbeeld pictogrammen. Verder veel vastigheid en veiligheid. We waren heel erg hecht, ik was constant op hem gericht. Hij sliep bijvoorbeeld ook heel lang bij mij in bed.’
Debby vertelt dat Pascals gedrag – het doet haar denken aan autisme – heel lang deel is geweest van Pascals persoonlijkheid. ‘Maar hij wordt ouder en eigenlijk spelen dit soort dingen helemaal niet meer. Een belangrijk keerpunt was ook toen ik weer een partner kreeg en ik hem iets meer los ging laten. Maar dat lukte, we werden van een twee-eenheid een gezin. Mensen die ons kennen en mij bijvoorbeeld op televisie hebben zien vertellen over FAS, vragen zich misschien wel af wat ik nou in vredesnaam allemaal loop te bazelen. Er is niks mis met hem.’ Ze laat haar ogen rollen en imiteert wat mensen zullen zeggen: ‘Waarom moet zij nou zo nodig met haar kop op televisie?’
‘Steeds weer kreeg ik te horen dat ik zo dapper was dat ik dit deed. Maar ik dacht alleen maar: Waarom staat er nooit iemand anders op?’ – Debby
‘En, waarom moet je zo nodig met je hoofd op televisie?’, vraag ik haar. Ik moet eerlijk bekennen dat ik schuldgevoel vermoed. ‘Niemand wist iets van FAS toen Pascal geboren werd. De kinderarts moest op de computer opzoeken waar ik het over had! Ik voelde dat heel veel moeders hiermee te maken moesten hebben en het frustreerde me dat niemand enig benul had. Zeven jaar geleden sloot ik me aan bij de FAS stichting en in navolging van een grote Engels/Amerikaanse Facebookgroep zette ik hier een Facebookgroep op. Steeds weer kreeg ik te horen dat ik zo dapper was dat ik dit deed. Maar ik dacht alleen maar: Waarom staat er nooit iemand anders op?!’
Want alle inspanningen ten spijt, Debby bevond zich vooral onder pleeg- en adoptieouders. De moeders waar het om ging werden niet bereikt. ‘Ik vond het soms moeilijk hoeveel nadruk pleegouders legden op hun pleegouderschap. Alsof ze constant moesten laten weten dat zij niet zelf de ontaarde ouders waren. Ik denk ook dat Nederland er nog niet aan toe is, vrouwen die hun kind iets hebben aangedaan. Maar niemand doet dat bewust. Niemand wil dat doen.’
‘Alcohol verdoofde dat allemaal’
Onze tweede ontmoeting verloopt net zo huiselijk als de eerste. Er schuifelen wat broers en zussen door de woonkamer, hond Luna is net zo waaks, maar ook net zo lief en de teckel vraagt wild kwispelend om aandacht. Pascal is de avond ervoor uit geweest. Er wordt gelachen omdat hij bijna een beetje katerig lijkt, maar hij weet dat hij nog niet mag drinken. ‘Sowieso niet voor mijn 18e, dat heb ik mezelf beloofd. Het is gewoon niet goed voor je hersenen.’ Er wordt luchtig over gesproken. Debby: ‘Ik heb totaal geen angst op dit vlak. We hebben er hier vier in huis die in principe mogen drinken en dat ook wel eens doen. We hebben het daar echt wel over gehad, natuurlijk. Maar ik zou het vooral raar vinden als ze het nooit zouden proberen.’
Debby mocht thuis al jong een drankje meedrinken. ‘Het werd speciaal voor mij in huis gehaald, weet ik nog. En ik merkte dat het me een ontspannen en verdoofd gevoel gaf.’ Ik vraag haar of ze daar behoefte aan had. ‘Ja, ik was een gespannen kind. Mijn moeder zat constant op mijn nek en ik kon eigenlijk niet het meisje zijn dat ik echt was. Ik was een gevoelig en intuïtief, pikte makkelijk de emoties van anderen op, maar kon er nergens mee naar toe. Alcohol verdoofde dat allemaal.
Debby herkent dingen van zichzelf in Pascal en wil zichzelf én hem zoveel mogelijk de ruimte geven te zijn wie ze zijn. ‘Hij is ook gevoelig, maar dit soort intuïtie moet je niet weg willen stoppen. Dat kun je juist gebruiken.’
Blijf zoals je bent
Na Debby’s eerste brief is het lang stil. Ik twijfel. Moet ik trekken, stimuleren, nog even wachten? Na overleg met Stichting Het Witte Bos besluit ik ze te vragen over iets leuks te schrijven. Een goede herinnering. Debby noemt het plezier dat ze altijd samen in de auto hebben.
Pascal schrijft daarop:
fragment brief ZOON
Wij hebben veel meegemaakt samen. Al bijna 14 jaar maken we hilarische dingen mee vooral in het verkeer, haha. Zoveel heb ik niet te vertellen. Omdat je gewoon top bent. Alles is positief. Deze brief heeft even geduurd. Ik kwam er telkens niet aan toe. Waar wil je waarmee ik begin? De min- of pluspunten van je? Minpunten zijn er bijna niet… Eigenlijk één waar ik me wel aan irriteer: Dat als je zit te leren en dat iets niet lukt dat je heel erg chagrijnig bent. Maar komt allemaal goed 😉 En pluspunten? Teveel om op te noemen. Maar één ding is dat ik altijd goed met je kan praten over allemaal verschillende onderwerpen. Maar wat je in je eigen brief ook zei: Waarom gebeuren er altijd gekke dingen als ik bij je in de auto zit? Uhh… Daar is geen logische verklaring voor. Misschien dat die bestuurders voelen dat wij samen een hele sterke band hebben? En dat zij dat voelen en niet opletten? Alles kan.
Mama, je hebt op sommige momenten best veel humor. Of dat ik iets geks uitkraam waar jij door moet lachen. Vind ik meestal helemaal niet erg.
Blijf zoals je bent 😉
Met luchtige liefde lijkt een hobbel wegenomen. Toch komt er geen volgende brief. Ik dring niet te veel aan, omdat ik het idee heb Debby daarmee kwijt te raken. Misschien wil ze over de zwangerschap schrijven en juist dan moet ik niet aandringen.
Het einde van het project nadert als ik toch weer een poging waag. “Ik ga op vakantie” schrijf ik. “Misschien lukt het jullie in de zomerperiode nog een brief te schrijven over wat je echt nog wil zeggen. Pascal schrijft een korte brief en vraagt onder meer wat Debby van zijn online vriendschappen vindt. Debby antwoordt:
fragment brief MOEDER
Lieve Pascal en Yanaika,
Ik schrijf deze laatste brief aan jullie beide, Pascal is al op de hoogte van de weerstand die ik ervaar bij het schrijven van de brieven en Yanaika moet het ook gemerkt hebben. Ik sta enorm achter het FAS-project en had ook graag een bijdrage willen leveren, maar het lukt me niet. Als ik aan vroeger denk en foto’s van Pascal bekijk voel ik weer het schuldgevoel, verdriet en de schaamte. Maar als ik naar de laatste 4 jaar en het nu kijk voel ik een enorme kracht en trots. Volgens de wetenschap is FAS onherstelbaar, als ik naar Pascal kijk ervaar ik het tegendeel. Nog even heb ik mezelf ervan verdacht een grote blinde vlek te hebben, maar na navraag bij mijn omgeving heb ik die niet.
In Pascal zie en merk ik niets meer dat FAS gerelateerd zou kunnen zijn. Regelmatig vraag ik mezelf af hoe dat mogelijk is, vanuit de wetenschap hoef ik geen antwoord te verwachten. Als ik dan toch graag een antwoord zou willen, is dat voor mij mijn geloof en de onvoorwaardelijke liefde die daarmee samen gaat. Al weken worstel ik er dus mee of ik nog wel de juiste persoon ben om FAS bespreekbaar te maken, en de angst dat ik de buitenwereld het verkeerde signaal afgeef. Nog steeds ben ik actief voor de Circle-of-Hope (Facebookgroep, red.), maar ook daar ervaar ik een afstand. Ik kan me niet meer aansluiten bij de zorgen die de moeders met me delen, ik heb een zoon met normaal pubergedrag en alles wat daarbij komt kijken. Geen extreme dingen en geen neiging tot middelen.
De droom die ik jaren geleden had wordt op dit moment een werkelijkheid. Tijdens mijn zwangerschap heb ik een veilige plek gemist, er was geen geschikte hulp voor me. Wat had ik graag op een warme liefdevolle plek gezeten waar naar me geluisterd werd en waar ik kon afkicken. Waar ik mezelf weer kon worden en mocht zijn. Nu na 14 jaar krijg ik de kans deze plek te gaan creëren, met mensen die de afgelopen jaren op mijn pad zijn gekomen en hebben geluisterd naar mijn verhaal. The house-of-hope, zoals het project heet, zal hoop ik de plek worden waar ik vroeger zo naar verlangde en waar ik met mijn ervaring wel een bijdrage kan leveren. Pascal heeft me laten inzien dat er een enorme kracht in me zit, en dat je met positieve energie bergen kan verzetten en zelfs wonderen kan verrichten. Pascal gelooft in zichzelf, met een enorme dosis humor. Als Pascal er niet was geweest was ik zeker niet de vrouw geworden wie ik nu ben.
Liefs, mama (Debby).
‘Want dat verdien je’
Ik had Debby’s keuze aan voelen komen. Haar twijfel was steeds aanwezig en ik snapte die. Gedurende het project hoorde ik over andere moeders en hun kinderen met FAS. De verhalen leken zo mijlenver verwijderd van die van Debby en Pascal. Ik kon niks anders dan haar keuze respecteren. En toch… Ook dit verhaal was de moeite waard. Juist omdat het uitzonderlijk was, juist omdat er hoop uitsprak en juist omdat Debby en Pascal zelf zo goed lijken te beseffen hoeveel geluk ze met elkaar hebben gehad.
fragment brief YANAIKA
Lieve Debby,
Dankjewel voor je openheid en je eerlijkheid, eerder en ook in deze brief. De liefde die jij voor Pascal hebt spat van mijn scherm, net als je enorme moed en kracht. Holle woorden, als ik ze zo opschrijf. Ik hoop dat je snapt dat ik dit niet zeg om aardig te doen. Ik heb met heel veel bewondering naar je gekeken.
Als de wetenschap er geen verklaring voor heeft wil ik een suggestie doen; Als Pascal geen herkenbaar FAS gedrag meer vertoont, komt dat misschien wel door jou. Doordat hij het geluk had een moeder te hebben die in alles voor hém ging en zo graag goed wilde maken wat er mis was gegaan. Het is slechts een suggestie, ik ben een buitenstaander, maar ik hoop dat je hem in overging wil nemen, want dat verdien je.
Ik weet dat FAS niet te genezen is. En het zou niet eerlijk zijn om Pascals goede gezondheid en opgeruimde gezelligheid alleen maar toe te schrijven aan de liefde die hij van zijn moeder krijgt. De andere moeders houden net zoveel van hun kinderen en toch worstelen ze beiden dagelijks met de gevolgen van FAS. Maar Pascal kreeg precies van Debby waar de situatie om vroeg. Ze stopte net op tijd met drinken en voelde aan wat dit ingewikkelde jongetje nodig had. Ze gaf hem een veilig huis en leerde hem zich staande te houden in een wereld vol chaos en prikkels. Pascal werd niet geboren bij een moeder die hem FAS gaf, maar bij de beste die juist hij had kunnen krijgen. En andersom kreeg zij het jongetje dat haar leven heeft gered.